Er is een nieuwe wet in ontwikkeling die kinderen het recht geeft om gehoord te worden. De wet ‘Versterking positie ouders en leerlingen in het passend onderwijs’ richt zich op leerlingen die meer hulp nodig hebben dan de basisondersteuning. Het zijn leerlingen waarvoor een school een zogenaamd ontwikkelingsperspectief ontwikkelt (zie ook kader hieronder). “Dit hoorrecht betekent niet dat je verplicht bent om te doen wat een leerling wil. Het doel is vooral scholen te stimuleren om het gesprek met elkaar op gang te brengen en samen de belangen van het kind goed af te wegen”, zegt Zamora Pengel, beleidsmedewerker binnen de directie Kansengelijkheid en Onderwijsondersteuning op het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Begrip en motivatie
Dialoog is dus van groot belang. “Als kinderen weten waarom bepaalde besluiten voor hen belangrijk zijn, zijn ze ook meer geneigd om het aanbod aan ondersteuning te accepteren. Coen de Leeuwe knikt. Coen (18) zit in 6 vwo van het VAVO Rijnmond College in Rotterdam. Hij is tevens algemeen bestuurslid bij het Landelijk Aktie Komitee Scholieren. Binnen het LAKS zet hij zich in voor inclusief onderwijs en houdt hij zich bezig met het onderwijsaanbod en communicatie. Is er meer begrip, dan wordt een leerling ook gemotiveerder om iets te doen “Voor de motivatie is het goed om inspraak te hebben in je eigen onderwijs. Stel, een school organiseert een studiedag. Als je samen het programma invult en je weet waarom er bepaalde keuzes worden gemaakt, dan ben je als leerling veel gemotiveerder om aan zo’n studiedag deel te nemen. Worden er keuzes gemaakt voor jouw eigen onderwijspad, dan is het van groot belang om besluiten over bepaalde ondersteuning samen te nemen met jou als leerling en met je ouders.”

Het kan nog beter
Luisteren naar leerlingen is dus belangrijk. Alleen… gebeurt dat al voldoende? “Als dat zo is, was dit wetsvoorstel niet nodig. Het gebeurt zeker al op meerdere plekken, maar nog niet overal voldoende structureel en systematisch. Bijvoorbeeld omdat het te druk is op een school of omdat er een tekort is aan leraren. Zo zijn er allerlei factoren te noemen waardoor het ‘luisteren’ er nog bij inschiet”, zegt Zamora. “Concrete cijfers zijn er nog niet, maar uit verhalen die wij als LAKS ontvangen, blijkt dat het nog steeds beter kan”, concludeert Coen. “Veel scholen zijn echt goed bezig. Maar we zien ook dat nog teveel scholen onderwijs bieden dat niet aansluit bij de behoefte van de leerling. Gaat het écht om iets belangrijks als zorg en ondersteuning, dan moet die hulp goed aansluiten bij de leerling En ja, dat hoeft niet altijd. Wiskunde heeft niet mijn voorkeur, ik leer liever een taal. Toch moet ik wiskunde leren. Maar gaat het écht om iets belangrijks als zorg en ondersteuning, dan moet die hulp goed aansluiten bij de leerling. Anders is het onbegonnen werk. Wat dat betreft zijn we blij met het nieuwe wetsvoorstel. Daar hechten scholen toch meer belang aan dan het woord van het LAKS. Alleen is deze wet gericht op leerlingen met een ontwikkelingsperspectief. Wat ons betreft mag het straks nog breder: dat niet alleen leerlingen met een ondersteuningsbehoefte, maar alle leerlingen worden gehoord.”

Leren van goede initiatieven
Vergt dit ook een cultuuromslag bij scholen? Zamora: “Die omslag is al jaren bezig. Toen ik nog op de basisschool zat, was het: zitten, mond dicht en luisteren. Die cultuur ligt gelukkig al lang achter ons. We hopen echter dat het nieuwe wetsvoorstel ‘het horen van leerlingen’ versnelt. Veel leraren en scholen willen graag, maar ze moeten gefaciliteerd worden om het structureel te maken.” Coen: “Klopt, sommige scholen kampen nog met vragen als: hoe werkt het dan in de praktijk? Eerder stelden we als LAKS een werkgroep samen waaraan ook de VO-raad, het Steunpunt Passend Onderwijs, het Nederlands Jeugdinstituut en Ouders & Onderwijs deelnemen. Dit magazine is een eerste opbrengst. Daarin laten we goede initiatieven van scholen zien. En daarin vertellen ook leerlingen wat het gehoord worden voor hen betekent.”

Gezien en gehoord worden
Het belangrijkste, concluderen Zamora en Coen, is dat leerlingen het gevoel krijgen dat hun mening telt. “Je voelt je als leerling een stuk meer gezien en erkend. Je bent eigenaar van je eigen pad binnen het onderwijs. En dat komt ook het begrip en de motivatie ten goede. Stap daarom als school zelf op de leerling af. Het belangrijkste is dat een leerling het gevoel krijgt dat zijn of haar mening teltNiet elke leerling durft die eerste stap te zetten. Geef aan: wij gaan luisteren, jij mag vertellen en daarna kijken we samen wat we ermee gaan doen”, aldus Coen. “Leer van elkaar”, adviseert Zamora. “Kijk buiten de grenzen van de eigen school. Er vinden al veel goede initiatieven plaats. En er zijn al veel tools die je daarbij kunnen helpen (zie ook het stappenplan hieronder van de Kinderombudsman). Je hoeft het wiel niet zelf opnieuw uit te vinden. Leer van de successen van anderen.”